Η 31η Αυγούστου 1922 δεν είναι απλώς μια χρονολογία στα βιβλία της ιστορίας. Είναι μια ημερομηνία που σημάδεψε τον ελληνισμό όσο λίγες. Είναι η στιγμή που η Σμύρνη παραδόθηκε στη φωτιά, που ολόκληρες συνοικίες αφανίστηκαν, που ο Μητροπολίτης Χρυσόστομος Σμύρνης οδηγήθηκε μαρτυρικά στον θάνατο, που πάνω από 1,5 εκατομμύριο ψυχές ξεριζώθηκαν από τις πατρογονικές τους εστίες και βρέθηκαν σε μια νέα πατρίδα, με δάκρυα και ερείπια στις αποσκευές τους.
Δεν πρόκειται μόνο για μια στρατιωτική ήττα. Πρόκειται για την κατάρρευση της Μεγάλης Ιδέας, για τον βίαιο τερματισμό ενός ονείρου που συνόδευσε το ελληνικό κράτος από την ίδρυσή του. Πρόκειται για το τέλος ενός κόσμου που άντεξε αιώνες, μέσα σε αυτοκρατορίες και συγκρούσεις, και παρ’ όλα αυτά κράτησε ζωντανή τη γλώσσα, την πίστη, την κουλτούρα του.
Η διάσταση του τραύματος
Η Μικρασιατική Καταστροφή είναι το μεγάλο εθνικό τραύμα του 20ού αιώνα. Σφαγές, βιασμοί, εκτελέσεις, πορείες θανάτου στα τάγματα εργασίας, καταστροφή σχολείων και εκκλησιών, η πυρπόληση της Σμύρνης – όλα αυτά δεν ήταν μεμονωμένα γεγονότα αλλά μια οργανωμένη προσπάθεια εξάλειψης του ελληνικού στοιχείου από τη Μικρά Ασία.
Και όμως, το δράμα δεν τελείωσε εκεί. Οι πρόσφυγες που έφτασαν στην Ελλάδα αντιμετώπισαν φτώχεια, καχυποψία, ακόμη και απόρριψη από τους ντόπιους. Οι γυναίκες προσφυγικής καταγωγής χαρακτηρίζονταν συχνά «αμφιβόλου ηθικής», οι άνδρες κουβαλούσαν την πίκρα του χαμού και το βάρος της ήττας. Ήταν διπλά θύματα: του πολέμου και της κοινωνικής προκατάληψης.
Από το τραύμα στη δημιουργία
Κι όμως, μέσα από τον πόνο γεννήθηκε κάτι νέο. Οι πρόσφυγες έφεραν μαζί τους δεξιότητες, κουλτούρα, μουσικές, γεύσεις, μια ολοκληρωμένη κοσμοαντίληψη που ανανέωσε την Ελλάδα. Από τα ταπεινά παραπήγματα στις προσφυγικές συνοικίες ξεπήδησαν εργάτες, διανοούμενοι, καλλιτέχνες, άνθρωποι που έδωσαν ώθηση στη χώρα. Χωρίς αυτούς, η Ελλάδα του 20ού αιώνα δεν θα ήταν η ίδια.
Το ρεμπέτικο, η γαστρονομία, η λογοτεχνία της γενιάς του ’30, η εργατική τάξη των μεγαλουπόλεων – όλα φέρουν το αποτύπωμα της Μικρασιατικής καταστροφής και του ξεριζωμού. Είναι η πιο σκληρή υπενθύμιση ότι ο πόνος μπορεί να γίνει δημιουργία, όταν ο άνθρωπος δεν σκύβει το κεφάλι.
Τι σημαίνει σήμερα
103 χρόνια μετά, η μνήμη δεν είναι μια τελετουργία. Δεν είναι ούτε μνημόσυνο ούτε απλώς καταδίκη των εγκλημάτων. Είναι υπενθύμιση ευθύνης:
- Να μην αφήσουμε την Ιστορία να παραχαράσσεται.
- Να αντιστεκόμαστε σε κάθε μορφή εθνικού διχασμού που μας οδήγησε τότε στην καταστροφή.
- Να βλέπουμε στον πρόσφυγα του χθες τον καθρέφτη του πρόσφυγα του σήμερα.
Η Μικρασιατική Καταστροφή μάς βαραίνει. Αλλά μας καθορίζει. Μας δείχνει ότι η Ιστορία δεν είναι μόνο καταγραφή γεγονότων· είναι μνήμη, δικαιοσύνη, αλήθεια.
Κι όσο η Σμύρνη καίγεται μέσα στις σελίδες των βιβλίων και στις αφηγήσεις των παππούδων μας, τόσο πιο έντονα πρέπει να αναλαμβάνουμε την υποχρέωση: να σταθούμε αντάξιοι εκείνων που χάθηκαν και εκείνων που ξεριζώθηκαν, χτίζοντας μια Ελλάδα που θυμάται και σέβεται.
Εκδότης nstimes.gr